معرفی رازیانه و خواص درمانی آن

رازیانه گونه‌ها و مترادف‌های مختلفی دارد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک نوع رازیانه که خواص دارویی داشته و بیشتر در طب سنتی کاربرد دارد اشاره شده است.

نام علمی:

Foeniculum officinale/vulgare Mill.، نام فرانسه Fenouil doux و نام انگلیسی آن Fennel می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، رازیانه، رازیانه دارویی، شمر، شمار، بادیان سبز و رازیانج نامیده شده است.

تیره گیاه:

جعفری Umbelliferae

نوع گیاه:

بوته
به طور معمول تخم رازیانه را به صورت دم کرده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها مقدار و نحوه مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. در ضمن اسانس رازیانه در صنایع غذایی، نوشابه‌سازی، دارویی و آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی، خوشبو و یک ساله یا دو ساله به ارتفاع حدود یک متر گاهی موارد بیشتر با ساقه‌هایی شیاردار، برگ‌های آن سبز مایل به آبی، متناوب با بریدگی‌های عمیق و دارای دمبرگی غلافی شکل و پهنک برگ‌ها منقسم به قطعات نازک و نخی شکل می‌باشد. در انتهای شاخه‌ها، گل دهنده و گل‌های آن زرد، کوچک و به صورت چتر مرکب هستند. میوه‌های گیاه فندقه، دو قسمتی، کوچک، استوانه‌ای، معطر و شبیه به زیره با این تفاوت که در طرفین ضخیم‌تر می‌باشند. بعد از زرد شدن میوه‌ها، سرشاخه‌های میوه‌دار را چیده و خشک می‌کنند سپس تخم رازیانه را از آنها به دست می‌آورند.  

طبیعت:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها خصوصاً کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی به صورت خودرو انتشار داشته و کاشته نیز می‌شود. در ایران در استان‌های آذربایجان، گیلان، خراسان، کرمان، کردستان و گرگان کاشته می‌شود. در ضمن در بعضی از نقاط استان مازندران به صورت خودرو می‌روید.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در تخم رازیانه:

اسانس روغنی فرّار شامل آنتول، قند، لعاب، تانن، روغن ثابت لیماراز و مواد فنچون، فلاندرن، لیمونن، دیپنتن، کامفن پینن، متیل چاویکول، انیسیک اسید، تیموهایدروکینون، انیستون و ویتامین A در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

تخم. در ضمن برگ، ساقه و ریشه گیاه نیز خواص دارویی دارند.

نحوه مصرف تخم:

به طور معمول تخم رازیانه را به صورت دم کرده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها مقدار و نحوه مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. در ضمن اسانس رازیانه در صنایع غذایی، نوشابه‌سازی، دارویی و آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.

خواص درمانی تخم رازیانه:

نیرودهنده و مقوی معده، آرام‌بخش و اشتهاآور، شیرافزا و قاعده‌آور، بادشکن و خلط‌آور، محرک و ضد اسپاسم، ضد سرفه و آنتی بیوتیک، کاهنده وزن و مانع از ورم پستان قبل از قاعدگی، افزاینده بینایی و بازکننده گرفتگی صدا، تنظیم کننده عادت ماهیانه و به دلیل داشتن هورمون زنانه تسریع‌بخش رشد دختران، بازکننده گرفتگی و انسداد مجاری سینه، کبد، طحال، کلیه و مثانه، افزاینده نیروی جنسی زنان و بزرگ کننده سینه خانم‌ها، تقویت و رشد دهنده رحم و کمک به لانه‌گزینی تخمک، آرام کننده اعصاب و فعال کننده مغز، برطرف کننده بوی بد دهان و معده و ایجاد سرخوشی و روحیه متعادل در افراد، استحکام‌‌بخش لثه‌ها و خارج کننده سنگ کلیه می‌باشد. در ضمن برای رفع دردهای مفاصل، آرتروز، سر و صدای دستگاه گوارش، بی‌خوابی نوزادان، اسهال و آسم نیز مفید است. در استعمال خارجی مالیدن گرد رازیانه بر شکم اطفال نفخ، دلپیچه و ناآرامی نوزاد را برطرف می‌کند. رازیانه یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی بوده و خواص بسیار زیادی نیز دارد.
تذکر:
مصرف اسانس رازیانه برای خانم‌های باردار مضر است، به دلیل اینکه خاصیت قاعده‌آور دارد و استفاده از آن برای نوزادان و کودکان نیز ممنوع می‌باشد به این دلیل که سمّیت بالقوه‌ای دارد. استفاده از تخم رازیانه برای افراد گرم مزاج مضر و دیرهضم می‌باشد. بیمارانی که داروهای ضد انعقادی استفاده می‌کنند باید از مصرف تخم رازیانه خودداری کنند.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.